Nieuwe invalswegen
Hebt u soms ook het gevoel dat de tijd u te snel inhaalt? U bent niet alleen. Het gevoel overviel ons opnieuw genadeloos toen we vaststelden dat Wilco’s A Ghost Is Born dag op dag twintig jaar geleden werd gereleaset. Op hun vijfde langspeler borduurden Jeff Tweedy en co. enigszins verder op de meer experimentele sound van de succesvolle voorganger Yankee Hotel Foxtrot uit 2002, maar sloegen ze anderzijds ook nieuwe muzikale invalswegen in. Het relaas van wat wij hier bij Camino Verdraait als het beste album uit hun carrière beschouwen.
Het verhaal over de moeilijke totstandkoming van Yankee Hotel Foxtrot is algeheel bekend. Er is al menig inkt over gevloeid (onder andere in deze blog) en er is zelfs een hele documentaire gemaakt over het opnameproces: het briljante, maar soms erg pijnlijke I Am Trying to Break Your Heart: A Film About Wilco van Sam Jones uit 2002. Wilco diende grote offers te brengen voor de verwezenlijking van het album: groepsleden die met slaande deuren vertrokken (het meest ingrijpende allicht het ontslag van multi-instrumentalist en Tweedy’s rechterhand Jay Bennett), onderlinge spanningen, disputen met platenbazen en het uiteindelijke ontbinden van hun contract bij Reprise Records. Maar de beloning was des te groot: wanneer het album in april 2002 (een half jaar later dan gepland) uiteindelijk toch verschijnt bij hun nieuwe label Nonesuch Records, wordt het overladen met lovende commentaren en bijhorende successen: het album strandt op een dertiende plaats in de Billboard 200, hun hoogste notering tot dan toe, en forceert Wilco’s doorbraak in Europa. Bij Nonesuch lijkt de band een hernieuwde vrijheid te ervaren die bevrijdend werkt. Na een samenwerking met de gelegenheidsband The Minus 5, duikt Wilco in september 2003 de Sear Sound Studio in New York in met producer Jim O’ Rourke. Die had grote delen van de voorganger gemixt en was tevens lid van Tweedy’s en drummer Glenn Kotche’s zijproject Loose Fur. De opnames worden in maart 2004 afgerond in Soma EMS in Wilco’s thuisstad Chicago. De band is intussen uitgebreid met toetsenist Mikael Jorgensen als vast lid, na jarenlang in de tour band te hebben gespeeld.
Wilco’s vijfde studioalbum verschijnt eind juni 2004 bij Nonesuch Records onder de titel A Ghost Is Born. Qua sound borduurt het album enigszins verder op het meer experimentele geluid van de voorganger, anderzijds slaat de band voorzichtig nieuwe muzikale invalswegen in. Hiervoor zijn er meerdere verklaringen. Vooreerst verschilt de manier waarop het album werd opgenomen ten aanzien van hun voorafgaand werk. Zo werd er veel meer gebruik gemaakt van Pro Tools, een digitaal audiomontagesysteem dat gebruikt wordt door professionele muzikanten en filmmakers voor het opnemen en bewerken van audio. Hierdoor baadt het album opvallend in langere songs die bol staan van geluidseffecten als noise, feedback, elektronische drones en galm. Daarnaast drukt de toegenomen rol van Tweedy als leadgitarist een duidelijke stempel op A Ghost Is Born. Na het ontslag van Jay Bennett had de frontman die rol tijdens de opnames van het album meer naar zich toegetrokken, wat duidelijk hoorbaar is in het gehele gitaarwerk, voornamelijk in de solo’s. Daarin laat Tweedy zich overduidelijk beïnvloeden door zijn favoriete band Television. Ondanks die toegenomen drang naar experiment, grossiert A Ghost Is Born net als zijn voorganger in uitstekend songmateriaal, dat tot op heden bij het beste hoort uit Wilco’s gehele carrière. Voorbeelden zijn legio: de zorgvuldig opgebouwde openingstrack At Least That’s What You Said, Hell is Chrome, het meer dan tien minuten durende en onderhuids voortdurend van de spanning knetterende Spiders (Kidsmoke), het folky Muzzle of Bees, het magistrale, Beatleske Hummingbird, Handshake Drugs, Company In My Back, Theologians en de bedrieglijk eenvoudige slotsong The Late Greats. Voor zijn teksten liet Tweedy zich inspireren door zijn strijd tegen diverse verslavingen en bijhorende paniekaanvallen. Een maand voor de release van A Ghost Is Born liet hij zich tijdelijk opnemen in een rehabilitatiekliniek, waardoor de release met enkele weken werd uitgesteld en de promotietour werd ingekort.
Net als Yankee Hotel Foxtrot kan A Ghost Is Born op doorgaans uitstekende recensies rekenen, al is de ontvangst net iets lovender in Europa dan in thuisland de Verenigde Staten. Desondanks wordt het met een achtste plaats als eindnotering in de Billboard 200 en meer dan 300 000 verkochte exemplaren hun meest succesvolle album in de VS. Ook in diverse Europese landen doet A Ghost Is Born het uitstekend, zoals in het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Duitsland, Ierland, Italië, de Scandinavische landen, Nederland en bij ons. Voor het album sleept Wilco in 2005 twee Grammy Awards in de wacht, die voor ‘Best Alternative Music Album’ en ‘Best Recording Package’. Tegelijk is het een keerpunt in de carrière van de band: het is de laatste plaat waarop toetsenist Leroy Bach te horen is. En voor de promotietour breidt de band uit met multi-instrumentalist Pat Sansone en de avant garde gitarist Nels Cline, twee leden die in de daaropvolgende jaren duidelijk hun stempel zullen drukken op het geluid van Wilco.
caminoverdraait 